Czym jest doświadczenie traumatyczne w rzeczywistości?
Trauma to słowo używane często w ostatnich latach w social mediach i języku codziennym. Być może często słyszysz “mam teraz traumę”, “musisz iść do psychologa, bo to Cię straumatyzowało”, “nie rób tego, bo będziesz mieć traumę”. Czym w rzeczywistości jest trauma i jak ją rozpoznać?
Czym jest trauma?
Trauma to uraz psychiczny powstały w wyniku zdarzenia lub serii okoliczności, których jednostka doświadczyła jako szkodliwych lub groźnych i które mają trwały niekorzystny wpływ na jej funkcjonowanie oraz dobrostan. W gabinecie często podaję definicje traumy, która mówi o tym, że trauma to wszystkie te wydarzenia w naszym życiu, które zakłócają nasze poczucie sprawczości i wiążą się z dużym ładunkiem emocjonalnym, bo nie powinny się wydarzyć, albo nie wydarzyły się, mimo że powinny. Doświadczeniem traumatycznym może być więc wypadek samochodowy, utrata kogoś bliskiego, opuszczenie przez rodzica w dzieciństwie, ale także zaniedbanie emocjonalne, czy brak wsparcia w bardzo trudnej sytuacji. Warto zaznaczyć, że trauma może wystąpić niezależnie od wieku, jednak zdarzenia traumatyczne, do których dochodzi w dzieciństwie, mają tendencję mieć poważniejsze i długoterminowe konsekwencje. To wtedy nasz mózg jest w trakcie rozwoju i z pewnymi doświadczeniami po prostu nie może sobie jeszcze poradzić – wówczas zapisują się one w naszym układzie nerwowym jako doświadczenie “nie do pokonania”, zagrażające życiu. Trauma nie musi być trwała – praktyka kliniczna potwierdza, że interwencje terapeutyczne w przypadku objawów traumy przynoszą zadowalające efekty.
Jak powszechna jest trauma?
W przeszłości symptomy traumy uznawano za objaw zaburzenia psychicznego, jednak współcześnie uważa się, że wystąpienie traumy jest doświadczeniem wielu osób. Ankieta przeprowadzona w Stanach Zjednoczonych w 1995 roku wskazała, że ponad 60% mężczyzn i ponad 50% kobiet doświadczyło na przestrzeni życia co najmniej jednego traumatycznego zdarzenia. Wyniki te mogą początkowo wydać się zaskakujące, ale należy wziąć pod uwagę, że wbrew powszechnemu przekonaniu trauma nie powstaje jedynie na skutek ekstremalnych wydarzeń zagrażających życiu. Przyczyną traumy mogą okazać się wszelkie okoliczności, które zakłócają normalne funkcjonowanie emocjonalne jednostki i jej poczucie kontroli, takie jak na przykład zgubienie niewielkiej sumy pieniędzy.
Co dzieje się w mózgu na skutek traumy?
Skutki traumy widoczne są w różnych rejonach mózgu, między innymi w okolicach odpowiedzialnych za regulację emocji oraz radzenie sobie ze stresem. Przykładem struktur, na których odciska swoje piętno trauma, jest kora przedczołowa oraz ciało migdałowate, które odpowiadają za podejmowanie decyzji, puls, oddech, regulację emocji oraz myśli. Kiedy znajdujesz się w niebezpiecznej sytuacji, ciało migdałowate wykrywa stresor, zaś kora przedczołowa przygotowuje odpowiednią reakcję na niego. Fakt ten tłumaczy, dlaczego podczas traumatycznego zdarzenia wiele osób doświadcza przyspieszonego bicia serca czy też trudności z oddychaniem.
Luki w pamięci na skutek traumy
Warto podkreślić, że każdy człowiek ma naturalne zdolności radzenia sobie z trudnościami, dlatego też układ nerwowy korzysta często ze znanych sobie reakcji obronnych, aby móc dalej funkcjonować, mimo traumatycznych przeżyć. Wyjaśnia to, czemu niekiedy trudno jest przypomnieć sobie traumatyczne zdarzenie. Wspomnienia te mogą być niekompletne, ubogie w szczegóły, wybrakowane. Badania pokazują, że trauma wpływa na hipokamp odpowiedzialny za przechowywanie oraz przywoływanie wspomnień, prowadząc do zmniejszenia jego rozmiaru. Wszystkie wymienione powyżej struktury związane są z odpowiedzią organizmu na stres. Ich uszkodzenie może prowadzić do wystąpienia u pacjenta depresji, lęku, ataków paniki, deficytów pamięci oraz problemów somatycznych. Z tego względu ważne jest, aby nie lekceważyć objawów traumy i skorzystać z interwencji terapeutycznej.
Jak trauma wpływa na ciało?
Poza konsekwencjami w postaci problemów natury psychicznej, trauma oddziałuje również na zdrowie fizyczne, potęgując ryzyko wystąpienia bezsenności, zaburzeń snu, chronicznego zmęczenia. Ponadto, doświadczenie zdarzenia traumatycznego może skutkować problemami żołądkowymi, takimi jak skurcze czy wzdęcia, jak i objawami sercowo-naczyniowymi, na przykład dusznościami, kołataniem, uciskiem w klatce piersiowej. Dodatkowo, wzrost hormonu stresu, kortyzolu, może przyczyniać się do rozwoju poważnych chorób serca oraz zmian metabolicznych – przyrostu lub znacznej utraty masy ciała. Zdarza się również, że w wyniku traumy dochodzi do nadaktywności układu nerwowego przejawiającej się jako niepokój i stan nadmiernego pobudzenia. W efekcie wiąże się to z przewlekłym bólem, nadciśnieniem, stanami zapalnymi czy też osłabieniem mięśni. Wszystkie powyższe potencjalne następstwa traumy mogą prowadzić do osłabienia układu odpornościowego i podwyższenia ryzyka wystąpienia chorób autoimmunologicznych.
Jak doświadczenia traumatyczne z przeszłości mogą wpływać i powracać w naszej teraźniejszości?
Wyobraź sobie, że w dzieciństwie doświadczyłeś ze strony rodziców powtarzającego się ignorowania twoich potrzeb. Nie pytano cię o zdanie, a kiedy sam z siebie informowałeś rodziców o tym, czego ci potrzeba w danej sytuacji, nie spotykało się to z odpowiedzią z ich strony. Jako dziecko mogłeś wówczas nauczyć się schematu, według którego twoje potrzeby są mniej ważne niż potrzeby innych ludzi wokół, na przykład twoich bliskich. Takie przekonanie możesz wnieść ze sobą również już w życie dorosłe, co będzie znacząco wpływało na kształt twoich relacji z innymi osobami, a także na twój dobrostan psychiczny. Nauczony, że twoje potrzeby nie są brane przez innych pod uwagę, możesz lekceważyć swoje własne dobro na rzecz nieustannego stawiania na pierwszym miejscu potrzeb twojego partnera, członków rodziny czy przyjaciół. Możesz nawet bać się wyrazić to, co czujesz czy dać znać o tym, czego potrzebujesz z obawy przed tym, że po raz kolejny zostanie to zignorowane. W taki właśnie sposób traumatyczne doświadczenia z przeszłości mogą oddziaływać również na naszą teraźniejszość, powracając w konkretnych sytuacjach wyzwalających je.
Trauma a zdrowie psychiczne
Na zakończenie warto wspomnieć, że doświadczenie traumy może wiązać się z różnego typu poważnymi zaburzeniami psychicznymi. Ataki paniki, nadmierne pobudzenie, niepokój, niska samoocena, depresja, obwinianie się oraz problemy z pamięcią i koncentracją to symptomy, których nie należy ignorować, lecz skierować się do specjalisty – psychoterapeuty. Zaburzenia odżywiania oraz nadużywanie alkoholu i innych substancji mogą być autodestrukcyjnymi zachowaniami, które służą jednostce do odzyskania poczucia kontroli podczas dystansowania się od bólu związanego z traumatycznym zdarzeniem.
Źródła
Kessler RC, Sonnega A, Bromet E, Hughes M, Nelson CB. Posttraumatic stress disorder in the National Comorbidity Survey. Archives of General Psychiatry. 1995;52:1048–106.
https://www.traumainformedcare.chcs.org/what-is-trauma
Gradus, J. L., Farkas, D. K., Svensson, E., Ehrenstein, V., Lash, T. L., & Sørensen, H. T. (2017). Posttraumatic stress disorder and gastrointestinal disorders in the Danish population. Epidemiology (Cambridge, Mass.), 28(3), 354.
Michopoulos, V., Vester, A., & Neigh, G. (2016). Posttraumatic stress disorder: A metabolic disorder in disguise?. Experimental neurology, 284, 220-229.
Bookwalter, D. B., Roenfeldt, K. A., LeardMann, C. A., Kong, S. Y., Riddle, M. S., & Rull, R. P. (2020). Posttraumatic stress disorder and risk of selected autoimmune diseases among US military personnel. BMC psychiatry, 20(1), 1-8.